“Nëse do përparimin të vërtetëm, respekto natyrën si dhuratën e Zotit”
- Hyrje
- a) Zhvillim, ose më mirë Përparim si thirrje prej Zotit
«Pali VI e kuptoi qartë se çështja shoqërore ishte bërë botërore (PP 3) dhe dalloi tërheqjen e ndërsjellë mes shtytjes për njësimin e njerëzimit dhe idealit të krishterë të një familjeje të vetme të popujve, solidare në vëllazërinë e përbashkët. Tregoi se zhvillimi, i kuptuar nga ana njerëzore dhe e krishterë, është zemra e mesazhit shoqëror të krishterë dhe e paraqiti dashurinë e krishterë si forcë në shërbim të zhvillimit» (n.13)
Pë pap Benedikti i XVI, sikurse për Palin e VI, përparim mund të përkufizohet kështu:
«Zhvillimi i përnjëmendtë i njeriut i përket në mënyrë njësiore tërësisë së personit në çdo përmasë të tij (PP 14). Pa perspektivën e një jete të amshuar, përparimi njerëzor në këtë botë mbetet pa frymë» (n. 11).
- 18: «E vërteta e zhvillimit qëndron në tërësishmërinë e tij: nëse nuk është i krejt njeriut dhe i çdo njeriu, zhvillimi nuk është zhvillim i vërtetë» (kr. PP 14).
Por, para së gjithash, zhvillimi i tërësishëm njerëzor, dmth. i krejt njeriut dhe i çdo njeriu (është një thirrje dhe, prandaj, sjell me vete një marrje përsipër të përgjegjësive nga ana e të gjithëve. Veç kësaj, një përparim i tillë kërkon një vizion transhendent të personit, ka nevojë për Hyjin: pa Të zhvillimi ose mohohet ose i besohet vetëm duarve të njeriut, që bie në mendjemadhësinë e vetë-shpëtimit dhe përfundon të nxisë një zhvillim të çnjerëzorizuar. Nga ana tjetër, vetëm takimi me Hyjin lejon që “të mos shohim në tjetrin gjithmonë vetëm tjetrin” (DCE 18), por të njohim në të shëmbëlltyrën hyjnore, duke arritur kështu që ta zbulojmë vërtet tjetrin dhe të pjekim një dashuri që “bëhet kujdes i tjetrit dhe për tjetrin” (PP 6) (n. 11)
Zhvillimi i përnjëmendtë: «ai “duhet të jetë i tërësishëm, gjë që do të thotë i drejtuar nga nxitja e çdo njeriu dhe e krejt njeriut”» (PP 14) që ta ketë në qendren e tij ‘dashurinë hyjnore’ (caritas) dhe që të realizohet si ‘vëllazeri’ e përnjemendte (n. 19).
- b) Thirrja njerzore lulëzon –nga ana shoqërore në vëllazëri dhe në qytetërimin e dashurisë.
Qeniet njerëzore janë të thirrur që të realizohen plotësisht në mënyrë eskatologjke, duke qenë me të vërtetë bij të Hyjt në lavdinë e amshueshme (kr. 1Gj 3,2). Ky është kuptimi përfundimtar i ekzistences njerzore, personale dhe bashkësiore. Për këtë realitet teologjke na fliste encicklika Spe salvi (2007; kr. SS 12). Papëseprapë Papa është i bindur (porsi parardhesit të tij, Pali VI dhe Gjon Pali i II) se edhe jeta tokësore dhe historia kanë një kuptim në vetëvete, d.m.th. shoqërore dhe historike. Ky synim mund të përmblidhet me shprehjen e shpikur nga Pali VI: “Qytetërim i dashurisë” (n. 33). Në qoftë se Pali VI pohonte se “bota është e sëmurë. Dhe sëmundja e saj nuk qëndron në shpërdorimin e të ardhurave, në vjedhjen e tyre nga një pakicë; por sidomos në mungesë vëllazërie midis njerëzve dhe popujve” (PP 66), Benedekti XVI bën jehon duke thënë se Zhvillimi i popujve varet sidomos prej pranimit se jemi një familje e vetme, që bashkëpunon në bashkim të vërtetë dhe përbëhet prej subjekteve që nuk jetojnë thjeshtë pranë njëri-tjetrit (Gjon Pali II, EV 20]» (“Populorum progressio ex eo potissimum pendet quod agnoscitur unam esse familiam”, n. 53).
‘Qytetërimi i dashurisë’ është shprehje sintetike i qëllimit i këtij përparimit: ai thekson një botë e ndikuar nga tharmin e Ungjillit dhe vëllazërisë dhe që pranon të gjitha vlerat të përfshirë nga Doktrina shoqërore të kishës (kr. Përfundim e Përmbledhjes së Doktrinës shoqërore të kishës [2003]. Këto vlera janë: Dinjiteti njerëzorë, solidariteti, drejtësia, paqja, nxitje për të mirën e përbashkët, subsidiariteti. Fjala kyq e këtyre vlerave, sipas nesh, është Vëllazëri. Ajo Vëllazëri që Pali VI vuri si themel për detyrat e solidaritetit, drejtesisë shoqërore dhe dashurisë universale (kr. PP 44).
Tani do të doja të nënvizojë atë që më duket një ‘çelës i leximit’ të CiV që mund të shprehim me këtë frazë: “nëse don zhvillimin e vertetë, respektojë natyren si dhuratë të Zotit”.
- «Nëse don zhvillimin e vertetë, respektojë natyren si dhuratën e Zotit »
Si e kanë vërejtur disa studiues, encicklika CiV është ajo më teologjke dhe me kërkuese nga ana filozofike e Doktrinës shoqërore të kishës (kr. ese të proff. Herr e Dijon në NRT 2009). Referim kah Zoti është i vazhdueshëm dhe aspekti metafizik ka në qendrën e vet konceptin e Natyrës.
Pohimi i Zotit dhe pranimi i Natyrës janë dy tema që papa Bnedikti, por më parë professor dhe pastaj kardinal Ratzinger kishte shumë për zemer.
Kusht për një zhvillim të vërtetë është kujdesja e vëmendshme ndaj natyrës si dhuratë e Zotit.
Çfarë kuptohet me natyrë’? Natyra shënon “lidhjen e ngushtë që e ke me prejardhjen tëndë dhe me qëllimin tënd” (Dijon, in NRT, p. 751)*. I gjithë realiteti – duke na përfshirë edhe ne si vehtja – është i lindur (nati sumus); jemi të lindur, të krijuar; kemi, pra, një zanfillë jo për rast ose për fat, por jemi një dhuratë prej dikujt tjetër që na paraprin, dhe varemi nga një projekti dashurisë dhe lirisë.
Do të jetë përparim i vërtetë, vetem nëse njerëz dhe kombët do të respektojnë natyrën njerëzore, natyren fizike, si krijim, dhe to të nderojnë të ashtuquajturin “Ligjin natyrorë” i shkruar në zemrat e njerërzve.
- A) Repekti per natyren njerëzore, shpirtërore, marrëdhenore, dhe kulturore
Themel i zhvillimit të përnjëmendtë të popujve është njohja e natyrës shpirtërore dhe transhendentë të njeriut (kr. nn. 26; 76, 77). Njeriu nuk mund të reduktohet vetëm kah realiteti i tij truporë dhe lendorë: ai ka në shpirt (n. 76s); është i thirrur për një fat të amshueshem me Zotin; dhe pikërisht në këtë gjendet thellesia e dinjtetit të tij personal:
– «Njeriu nuk është një atom i përhumbur në një gjithësi të rastësishme [të Regensburgut 12 shtator 2006)], por është një krijesë e Hyjit, të cilës Ai ka dashur t’i dhurojë një shpirt të pavdekshëm dhe që e ka dashur gjithmonë. [Homo non est atomus in casuali universo deperdita, sed est creatura Dei, cui ipse infundere voluit animam immortalem, quamque ab aeterno dilexit] Nëse njeriu do të ishte vetëm fryt i rastit ose i nevojës, apo nëse do t’i duhej t’i kufizonte aspiratat e veta në horizontin e ngushtë të situatave në të cilat jeton, nëse gjithçka do të ishte vetëm histori e kulturë dhe njeriu nuk do të kishte një natyrë të adresuar për të kaluar në një jetë mbinatyrore, do të mund të flitej për rritje apo zhvillim, por jo për zhvillim si përparim [njerëzor]» (n. 29: “de incremento vel evolutione, non vero de progressione”).
– « Krijesa njerëzore, duke pasur natyrë shpirtërore, realizohet në marrëdhëniet ndërpersonale. Sa më shumë që i jeton ato në mënyrë të përnjëmendtë, aq më shumë piqet edhe identiteti i tij personal. Njeriu nuk e përmirëson vetveten duke u izoluar por duke krijuar marrëdhënie me të tjerët dhe me Hyjin. Rëndësia e këtyre marrëdhënieve pra bëhet themelore. Kjo vlen edhe për popujt.» (n. 53)
Nëse njhohim dhe kujdësohem për dinjtetin e patjetersueshem të qënies njerëzore, si realitet shpirtërorë, atëherë do të respektojmë të gjitha të drejtat themelore, duke filluar nga jeta fizike, por edhe dimension e tij fetarë dhe kulturorë. Kuptohet në këtë mënyrë kërkesa që Papa i drejton që të gjithëve t’u garantohet jeta – duke mohuar pra tragjedinë njerivrasëse të abortit –, (kr. n. 27.28), por edhe të drejten për ushqimin dhe ujin (n. 43). Kuptohet gjthashtu faktin që pëmendet edhe enciklika e Palit të VI Humanae vitae mbi jeten morale dhe seksuale (kr. n. 15), sikurse edhe nevojshmëri për të respektuar tëresinë të personalitetin në çeshtjen e bioetikës mbi fillimin dhe fundin natyror të jetës (nn. 74). Nëse njeriu e njeh vetëveten të dhuruar nga Zoti, ai do të heqe dorë nga tundimet për të mbizotëruar mbi jetën njerëzore: kemi fjalën këtu për fekondim artificial, eutanazi, klonim…, kr. nn. 75). Kështu edhe kuptohet denoncimi që i bën papa politikave demografike që kundërshtojnë jeten (kr. n. 28; 44). Por, përtej jetës biologjke, do të respektohet edhe jeta shpirtërore, duke garantuar lirinë fetarë dhe dukë shmangur dy të skaje që janë fanatizmi fondamentalist dhe indiferenca ateiste (kr. n. 29). Nga ana kulturore, njerërzve dhe popujve duhet t’i njihet liria dhe dinjiteti për të shprehur vlerat dhe pasuritë të veçanta në një dialog me kultura të tjera, duke shmangur eklektizmin dhe sheshimin kulturor (dmth. një perzierjë kulturash pa identitet të veçantë, ose një shkatërrim krejt duke iu nënshtruar kulturës ekonomikisht më të fortë) (kr. n. 26).
- B) Respekti ndaj natyrës fizike dhe mjedisit
Së bashku me këtë ‘ekologjinë njerëzorë’ (d.m.th. kujdesja për dinjtetin personal) duhet të respektohet edhe natyra si Krijesë. Papa flet shumë mbi sfiden ekologjike, dhe mbi mbrojtjen e mjedisit. Edhe në këtë pikë ai do që të shmangen dy ekstreme: nga një anë “stërsundim teknik” që mbizotëron mbi natyren duke shpërdorur pasuritë të saja (është tundimi i kapitalizmit teknokratik), nga ana tjetër, idhujtaria neopagane që adhuron natyrën duke mos vërejtur superioritetin e njeriut (ky është tundimi i Ekologjizmit ‘gjelber”; kr. n. 48; por edhe Mezah 01.01.2010).
«Tema e zhvillimit sot lidhet së shumti edhe me detyrat që lindin prej marrëdhënies së njeriut me mjedisin natyror. Ai u është dhuruar të gjithëve prej Hyjit dhe përdorimi i tij paraqet për ne një përgjegjësi ndaj të varfërve, brezave të ardhshëm dhe krejt njerëzimit. Nëse natyra, dhe në radhë të parë qenia njerëzore, konsiderohen si fryt i rastit apo i determinizmit evolutiv, vetëdija e përgjegjësisë zvogëlohet në ndërgjegjet. Në natyrë besimtari sheh rezultatin e mrekullueshëm të ndërhyrjes krijuese të Hyjit, që njeriu mund ta përdorë me përgjegjësi për të plotësuar nevojat e tij të ligjshme – materiale dhe jo materiale – duke respektuar ekuilibrat e vetë botës së krijuar. Nëse ky vizion mungon, njeriu arrin ose ta konsiderojë natyrën si një tabu të paprekshme ose, përkundrazi, të abuzojë me të. Të dy këta qëndrime nuk janë në përputhje me vizionin e krishterë të natyrës, fryt i krijimit të Hyjit.
Natyra është shprehje e një plani dashurie dhe të vërtete. Ajo na paraprin dhe na është dhuruar prej Hyjit si mjedis i jetës [Natura consilium exprimit amoris et veritatis. Ipsa nos praecedit nobisque data est a Deo tamquam ambitus vitae.]. Na flet për Krijuesin (krh. Rom 1,20) dhe për dashurinë e tij ndaj njerëzimit. Është e adresuar “të përmblidhet” në Krishtin në fund të kohëve (krh. Ef 1,9-10; Kol 1,19-20). Pra, edhe ajo është një “thirrje” [Gjon Pali II, Mesazhi për Ditën Botërore të Paqes 1990, 6]. Natyra është në dispozicionin tonë jo si “një grumbull mbeturinash të përhapura rastësisht” [Herakliti i Efezit], por si një dhuratë e Krijuesit i cili ka përcaktuar ligjet e saj të brendshme, me qëllim që njeriu të nxjerrë prej saj orientimet e duhura “që ta punojë e ta ruajë atë” (Zan 2,15). Por duhet të theksojmë edhe se është kundër zhvillimit të vërtetë ta konsiderojmë natyrën si më të rëndësishme se vetë personi njerëzor. Ky pozicion çon në qëndrime neopagane apo të një panteizmi të ri: vetëm prej natyrës, të marrë në kuptimin vetëm natyralist, nuk mund të vijë shpëtimi për njeriun. Nga ana tjetër, duhet të mos e pranojmë as pozicionin e kundërt, që synon teknicizimin e saj të plotë, sepse mjedisi natyror nuk është vetëm lëndë të cilën mund ta përdorim sipas qejfit tonë, por vepër e mrekullueshme e Krijuesit, që mban në vete një “gramatikë” që tregon qëllime e kritere për një përdorim të mençur, jo instrumental dhe arbitrar. Sot shumë dëme ndaj zhvillimit vijnë pikërisht prej këtyre konceptimeve të shtrembëruara. Kufizimi krejtësisht i natyrës në një tërësi të dhënash të thjeshta fakti arrin të jetë burim dhune në lidhje me mjedisin dhe madje edhe të arsyetojë veprime mosrespektuese ndaj vetë natyrës së njeriut. Kjo, duke qenë e përbërë jo vetëm prej lëndës, por edhe prej shpirtit dhe, si e tillë, duke qenë e pasur me domethënie e qëllime transhendente për t’u arritur, ka një karakter normativ edhe për kulturën. Njeriu e interpreton dhe e modelon mjedisin natyror nëpërmjet kulturës, e cila, nga ana e vet, orientohet nëpërmjet lirisë së përgjegjshme, e vëmendshme ndaj diktateve të ligjit moral. Prandaj projektet për një zhvillim të tërësishëm njerëzor nuk mund t’i shpërfillin brezat e ardhshëm, por duhet të karakterizohen prej solidaritetit dhe drejtësisë ndërbreznore, duke mbajtur parasysh fushat e shumta: ekologjike, juridike, ekonomike, politike, kulturore [Përmbledhje e Doktrinës shoqërore të Kishës, nr. 451-487]» (n. 48).
Në dritën e asaj që kemi thënë mbi respektin e natyrës njerëzore dhe krijimit fizike, që na është ofruar që të kujdesemi për të, kuptohet edhe gjykimi plotë shoshitje që papa e ben mbi Teknikën dhe mbi një devijim të tij në drejtim të një “abzolutizimi të teknikës” (kr. n. 14 dhe Kap. VI).
- C) Repekti për Ligjin natyrorë
Në fund, dhe si rrjedhojë: koncepti i Ligjit natyrorë. Zhvillim ose Përparim i vërtëtë kalon nëpër një njohjë të këtij Ligjit jo të shkruar, por i gdhendur në zemrat njerëzorë (kr. Rom 1,20), ligj që na detyron që të bëjmë të mirën dhe t’i shmangemi të keqes
«Në të gjitha kulturat ka konvergjenca të veçanta e të shumëllojshme etike, shprehje të së njëjtës natyrë njerëzore, të dëshiruar prej Krijuesit, dhe që dija etike e njerëzimit i quan ligj natyror [te CTI 2.10.2007/ PUL 12.02.2007). Ky ligj moral universal është themel i qëndrueshëm i çdo dialogu kulturor, fetar e politik dhe i lejon pluralizmit shumëformësh të kulturave të ndryshme të mos shkëputet prej kërkimit të përbashkët të së vërtetës, të së mirës dhe të Hyjit. Prandaj, mikëpritja/pajtimi me këtë ligj të shkruar në zemër është pikënisja e çdo bashkëpunimi konstruktiv shoqëror [Adhaesio illi legi in cordibus inscriptae est igitur fundamentum cuiusque fructuosae cooperationis socialis]. Në të gjitha kulturat ka pesha prej të cilave duhet të lirohemi, hije të cilave duhet t’u shmangemi. Feja e krishterë, që mishërohet në kulturat duke i kapërcyer ato, mund t’i ndihmojë të rriten në bashkëjetesën dhe në solidaritetin universal në dobi të zhvillimit bashkësior dhe planetar» (n. 59).
Në një fjalim të rëndesishëm Papa ka pohuar që «arsyeshmëria nuk garantohet nga maxhoranca, por vetëm nga transaprenca/tejdukshmëria e arsyes njerëzorë ndaj Arsyes krijuese dhe nga degjimi i përbashkët i këtij burimit të arsyeshmerisë sonë». Ligji natyrorë që takon personin, jetën, familjen dhe drejtesinë shoqërore paraprin dhe themelon ligjet civile dhe politike të Shtetëve. Dhe «bëhet garancia e vërtetë për të jetuar të lirë dhe të respektuar në dinjtetin e vet, të mbrojtur nga çdo manipulim ideologjik dhe nga çdo fyerje emë të fortit» («Discorso ai membri della CTI», cf OR 6.10.2007). Bëhet fjalë për gatishmërinë për të lexuar Librin e natyres: «Libri i natyrës është një dhe i pandashëm, si në drejtimin e mjedisit ashtu edhe në drejtimin e jetës, të seksualitetit, të martesës, të familjes, të marrëdhënieve shoqërore, me një fjalë të zhvillimit të tërësishëm njerëzor. Detyrat që kemi ndaj mjedisit lidhen me detyrat që kemi ndaj personit të konsideruar në vetvete dhe në marrëdhënie me të tjerët. Nuk mund të kërkohen të parat dhe të shkelen të dytat» (n.51). «Nevojitet që njeriu të hyjë në vetvete për të njohur normat themelore të ligjit moral natyror që Hyji ka vendosur në zemrën e tij» (n. 68). «Hyji ia zbulon njeriun njeriut; arsyeja dhe feja bashkëpunojnë për t’i treguar atij të mirën, vetëm nëse ai dëshiron ta shohë atë; ligji natyror, në të cilin shkëlqen Arsyeja krijuese, tregon madhështinë e njeriut, por edhe mjerimin e tij kur ai nuk e dëgjon thirrjen e të vërtetës morale» (n. 75).
- Disa kërkesat urgjente
Tani po nënvizoj disa kërkesa urgjente për të filluar një ecje kah një qytetërim dashurie bazuar mbi respktin e natyrës si dhuraten e Zotit.
- Që të rizbulojmë realitetin si dhuratë dhe Zotin krijuesin
- a) Realiteti si dhuratë
Kërkesa e parë që na vjen nga Lera e Papës më duket është që të hapemi ndaj realitetit tè botës (n.48), ndaj vetëvetes (n. 68), e sidomos ndaj dashurisë dhe ndaj së vërtetës (nn. 2; 34; 52) dhe ndaj vëllazërisë (n. 34) si dhuratat që na paraprinë. Pa Zotin, Atë dhe Burim i çdo dhuratës (Jak 1,17), ekzistenca humb karakterin e saj të hirit dhe të dhurimit falas dhe shpirtin njërzorë humb fymëzimin e tij për mirënjohjen. Kështu lexohet në
- 34: «Dashuria në të vërtetën e vë njeriun para përvojës së mrekullueshme të dhurimit. Dhurimi falas është i pranishëm në jetën e tij në forma të shumta, shpesh të panjohura për shkak të një vizioni të ekzistencës vetëm në aspektin e prodhimit e të përdorimit. Qenia njerëzore është bërë për dhuratën, që shpreh dhe realizon përmasën e tij transhendente. Nganjëherë njeriu modern është gabimisht i bindur se është autori i vetëm i vetvetes, i jetës së tij dhe i shoqërisë. Kjo është një mendjemadhësi, pasojë e mbylljes egoiste në vetvete, që rrjedh – për ta thënë me termat e fesë – prej mëkatit të rrjedhshëm….Duke qenë dhuratë e marrë prej të gjithëve, dashuria në të vërtetën është një forcë që përbën bashkësinë, i bashkon njerëzit sipas modaliteteve në të cilat nuk ka pengesa e as kufij. Bashkësia e njerëzve mund të krijohet prej vetë nesh, por nuk do të mundet kurrë që vetëm me forcat e veta të jetë një bashkësi plotësisht vëllazërore e as të shkojë përtej çdo kufiri apo të bëhet një bashkësi vërtet universale: njësia e gjinisë njerëzore, një bashkësi vëllazërore përtej çdo ndarjeje, lind prej ftesës së fjalës së Hyjit-Dashuri. Në përballjen e kësaj çështjeje vendimtare, duhet të saktësojmë, nga njëra anë, se logjika e dhuratës nuk e përjashton drejtësinë e nuk i bashkohet asaj në një moment të dytë e nga jashtë dhe, nga ana tjetër, se zhvillimi ekonomik, shoqëror e politik, nëse dëshiron të jetë përnjëmend njerëzor, ka nevojë t’i bëjë vend parimit të dhurimit falas si shprehje vëllazërie» (n. 34).
«E vërteta dhe dashuria që ajo liron nuk mund të prodhohen, munden vetëm të pranohen. Por, burimi i tyre i fundit nuk është dhe as nuk mund të jetë njeriu, por Hyji, pra Ai që është e Vërteta dhe Dashuria. Ky parim është shumë i rëndësishëm për shoqërinë dhe për zhvillimin, pasi as njëra dhe as tjetra nuk mund të jenë vetëm prodhime njerëzore; vetë thirrja në zhvillim e personave dhe e popujve nuk bazohet në një përcaktim të thjeshtë njerëzor, por është e vendosur në një plan që na paraprin dhe që përbën për të gjithë ne një detyrë që duhet pranuar lirisht. Ajo që na paraprin dhe na krijon – Dashuria dhe e Vërteta subsistente – na tregon se cila është e mira dhe në çfarë përbëhet lumturia jonë. Pra, na tregon rrugën drejt zhvillimit të vërtetë.» (n. 52).
Personi, me ndërgjegjen dhe aftësitë intelektuale të tij, është dhuratë prej Zotit:
«Askush nuk e plazmon ndërgjegjen e vet në mënyrë arbitrare, por të gjithë e ndërtojnë “unin” e vet në bazë të një “vetveteje” që na është dhënë. Jo vetëm personat e tjerë nuk mund t’i përdorin të tjerët, por edhe ne s’mund ta përdorim vetë veten tonë. Zhvillimi i personit degradohen nëse ai pretendon se është i vetmi prodhues i vetvetes» (n. 68).
« Në çdo njohje dhe në çdo akt dashurie shpirti i njeriut përjeton një “më shumë” që i ngjason shumë një dhurate të marrë, një lartësie në të cilën ndihemi të ngritur» (n. 77).
Natyra fizike: tashmë e kemi përmendur këtë pohim themelorë: «Natyra është shprehje e një plani dashurie dhe të vërtete. Ajo na paraprin dhe na është dhuruar prej Hyjit si mjedis i jetës. Na flet për Krijuesin (krh. Rom 1,20) dhe për dashurinë e tij ndaj njerëzimit» (n. 48).
- b) Zoti Krijues
Ndoshta një nga mesaxhet që rrjedh më me shumë forcë nga encicklika është nevoja për të rizbuluar Zotin si autorin i natyrës njerëzore dhe Krijues i botës; dhe pra si themel i fundit i dinjtetit personal dhe i përgjegjesisë sonë ndaj planetit. Kushtë paraprake për të rifituar praninë e Zotit si Burim i mirë dhe i arsyeshëm të realitetit është që të zgjasim arsyen njerëzore përtej fushes shkencore racionaliste (kr. nn. 33; 74). Kështu njeriu mund të pranohet me dinjitetin e vet si krijesë në përngjasimin e Hyjt (n. 45b, 53) duke mohuar çdo diskriminim dhe pabarazië midis nerëzve (n. 32).
«Hyji është garanti i zhvillimit të vërtetë të njeriut, sepse, pasi e ka krijuar në shëmbëlltyrë të vet, themelon edhe dinjitetin e tij transhendent dhe ushqen dëshirën e tij të zjarrtë natyrore “për të qenë më shumë”» (n. 29).
Pra, duhet të jepet vendin Zotit edhe në arsyen tonë edhe në sferen publike. Armiku kryesorë dhe rrënjesorë i Qytetërimit të dashurisë është padyshim ateizëm teorik dhe praktik. «Thirrja e krishterë në këtë zhvillim pra i përket qoftë planit natyror qoftë atij mbinatyror; arsye për të cilën, “kur Hyji errësohet, aftësia jonë për ta njohur rendin natyror, qëllimi dhe “e mira” fillojnë të zhduken” [PP 16 + Benedikti XVI, Sydney Barangoroo, 07.2009]» (n. 18). Për këtë arsye permendet dy here § 42 të Populorum progressio (– e shkruar nën dikimin e Maritain dhe Pascal –) për të pohuar se «Pa Hyjin njeriu nuk di se ku të shkojë dhe nuk arrin as të kuptojë se kush është…. Humanizmi që përjashton Hyjin është një humanizëm çnjerëzor. Vetëm një humanizëm i hapur ndaj Absolutes mund të na udhëheqë në nxitjen dhe realizimin e formave të jetës shoqërore e civile – në fushën e strukturave, të institucioneve, të kulturës, të ethos-it – duke na mbrojtur prej rrezikut të rënies robër të modave të momentit», (n. 78; kr. edhe 16).
«Një zhvillim i tillë kërkon një vizion transhendent të personit, ka nevojë për Hyjin: pa Të zhvillimi ose mohohet ose i besohet vetëm duarve të njeriut, që bie në mendjemadhësinë e vetë-shpëtimit dhe përfundon të nxisë një zhvillim të çnjerëzorizuar. Nga ana tjetër, vetëm takimi me Hyjin lejon që “të mos shohim në tjetrin gjithmonë vetëm tjetrin” [kr. DCE 18], por të njohim në të shëmbëlltyrën hyjnore, duke arritur kështu që ta zbulojmë vërtet tjetrin dhe të pjekim një dashuri që “bëhet kujdes i tjetrit dhe për tjetrin” [kr. DCE 6]» (n.11)
Nevojitet absolutisht që të flitet përsëri për Zotin edhe në fushen publike: etsi Deus daretur. «Besimi i krishterë dhe besimet e tjera mund të japin ndihmesën e tyre për zhvillim vetëm nëse Hyji gjen një vend edhe në sferën publike, me një referim specifik në përmasat kulturore, shoqërore, ekonomike dhe, në veçanti, politike» (n. 56).
Si përfundim: « Forca më e madhe në shërbim të zhvillimit është pra një njerëzorizim/humanizëm i krishterë [PP 42] që e gjallëron dashurinë dhe udhëhiqet prej të vërtetës, duke i pranuar njërën dhe tjetrën si dhuratë e vazhdueshme e Hyjit» (n. 78). (Ad progressionem iuvandam maxima ideo est vis christianus humanismus, qui caritatem erigat atque veritate regatur, dum utraque suscipitur sicut continuatum Dei donum)
- Që të pranojmë Ungjillin e dashurisë de Misionin e Kishës
Pali VI «ka pohuar se shpallja/lajmi i Krishtit është faktori i parë dhe kryesor i zhvillimit [Christi nuntium primum esse et praecipuum progressionis elementum, PP 16] dhe na ka lënë misionin që të ecim në rrugën e zhvillimit me gjithë zemrën tonë dhe me gjithë inteligjencën tonë [82], domethënë me zjarrin e dashurisë dhe dijen e të vërtetës. Është e vërteta zanafillore e dashurisë së Hyjit, hir që na është dhuruar, ajo që ia hap jetën tonë dhurimit dhe bën të mundur që të shpresojmë në një “zhvillim të të gjithë njeriut dhe të të gjithë njerëzve” [PP 42], në një kalim “nga kushtet më pak njerëzore në kushtet më njerëzore”[PP 20], që arrihet duke i mposhtur vështirësitë që në mënyrë të pashmangshme ndeshen gjatë rrugës» (n. 8). Gjithashu papa Montini «theksoi rëndësinë e pamohueshme të Ungjillit për ndërtimin e shoqërisë sipas lirisë dhe drejtësisë, në perspektivën ideale dhe historike të një qytetërimi të frymëzuar prej dashurisë» (n. 13) dhe tregoi lidhjen midis ungjillëzimi dhe nxitja njerëzorë: « Dëshmia e dashurisë së Krishtit nëpërmjet veprave të drejtësisë, paqes dhe zhvillimit bën pjesë në ungjillëzim, sepse Jezu Krishti, i cili na do dhe e ka për zemër krejt njeriun» (n. 15; kr. Pali VI, EN 31).
Nga ana e tij, Papa Benedikti mëson: «Ungjilli është element themelor i zhvillimit, sepse në të Krishti, “duke zbuluar misterin e Atit dhe të dashurisë së tij, ia zbulon plotësisht edhe njeriun njeriut” [GS 22]. E udhëzuar prej Zotërisë së vet, Kisha vëren shenjat e kohëve dhe i interpreton e ia ofron botës “atë që ka vetë: një këndvështrim global të njeriut dhe të njerëzimit”[PP 13]. Pikërisht sepse Hyji shqipton “po”-në më të madhe ndaj njeriut [(Verona, 19 tetor 2006)], njeriu nuk mund të mos i hapet thirrjes hyjnore për të realizuar zhvillimin e vet. E vërteta e zhvillimit qëndron në tërësishmërinë e tij: nëse nuk është i krejt njeriut dhe i çdo njeriu, zhvillimi nuk është zhvillim i vërtetë» (18). Që të hapesh ndaj Ungjillit do të thotë edhe që të njohesh lidhjen e brëndshme mes dashurisë dhe drejtësisë (n. 34; por kr. edhe DCE 26-29 dhe Mesaxh i papës Benediktit të XVI për Kreshmet 2010).
– Misioni i Kishës
«Mbarë Kisha, në të gjithë qenien e saj dhe veprimin e saj, kur kumton, kremton dhe vepron në dashuri, është e prirur të nxisë zhvillimin e tërësishëm të njeriut. Ajo ka një rol publik që nuk kufizohet në veprimtaritë e saj të asistencës apo të edukimit, por i zbulon të gjitha energjitë e veta në shërbim të nxitjes së njeriut dhe të vëllazërisë universale (universalique fraternitati) kur mund të përdorë një regjim lirie» (n. 11).
Kisha është edhe ndërgjegja kritike dhe profetike: ajo duhet të denoncojë (elenchein) të gjitha devijimet që gabueshmëria njerzore mund të shkaktojë (kr. n. 34 etc.).
Në fund propozoj një reflektim personal që kam shtjelluar në një vëllim mbi Qytërimin e dashurisë (La civiltà dell’amore e il senso della storia, Rubbettino 2009): cila është marrëdhenja midis Kishës dhe shoqërisë? Mund të marrim imazhin e ungjillit që paraqet kishën si dritë dhe kripë (Mat 5,17): kisha, me vëllazerinë e saj mbinatyore është tharmi për vëllazërinë natyrorë dhe universale. Aq më shumë kisha do të jetë vend Hiri, dashurisë së krishterë (agape), aq më shumë shoqëria civile do të jetë njerëzorë dhe solidare.
Ka një optimizëm e krishterë që lind prej shpresës teologale: «Ideja e një bote pa zhvillim shpreh mosbesim në njeriun dhe në Hyjin. Pra, është një gabim i madh të përbuzen aftësitë njerëzore për të kontrolluar shtrembërimet e zhvillimit apo madje edhe të mospërfillet fakti se njeriu është në mënyrë konstitutive i prirur drejt “të qenit më shumë”» (n. 14).
Përfundojmë pra me këto fjale të Palit të VI: «A thua jemi duke parë një ënderr kur po flasim për një qytetërim dashurie? Jo, nuk shohim ëndrrat. Idealet, nëse janë përnjëmendtë, nuk janë ëndrra; janë detyra. Sidomos për ne të krishterët» (Pali VI, 31.12. 1975).
- Lorenzo Rossetti
Shkodër 4 mars 2010